"Από άποψη φυσικού χώρου κατοικούμε έναν τόπο, αλλά συναισθηματικά κατοικούμαστε από μια μνήμη. Τη μνήμη ενός χώρου κι ενός χρόνου, μνήμη στο εσωτερικό της οποίας ζούμε, σαν ένα νησί ανάμεσα σε δυο θάλασσες: τη μια που λέμε παρελθόν, την άλλη που λέμε μέλλον. Μπορούμε και πλέουμε στη θάλασσα του πρόσφατου παρελθόντος χάρη στην προσωπική μνήμη που διατήρησε την ανάμνηση από τις δύο ρότες, αλλά για να πλεύσουμε στη θάλασσα του απώτερου παρελθόντος πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τις μνήμες που συσσώρευσε ο χρόνος, τις μνήμες ενός χώρου διαρκώς μεταμορφούμενου, φευγαλέου όσο και ο ίδιος ο χρόνος".
Ζοζέ Σαραμάγκου